علی مقامی

مثلث کارپمن چیست؟

در دنیای روابط انسانی، گاه در دام بازی های روانی گرفتار می شویم، بدون آنکه آگاه باشیم. یکی از این بازی ها، “مثلث کارپمن” نام دارد که در آن، افراد در سه نقش قربانی، ناجی و آزاردهنده گرفتار می شوند. این چرخه معیوب، روابط را به سمتی مخرب هدایت می کند و مانع از صمیمیت، اعتماد و رشد می شود.
استیون کارپمن، روانشناس برجسته، این مدل را برای تحلیل روابط بین فردی ارائه کرد. آگاهی از مثلث کارپمن، دریچه ای نو به سوی درک روابط و تعاملات انسانی می گشاید. با شناخت این مدل، می توانیم نقش های خود و دیگران را در روابط تشخیص دهیم و از گرفتار شدن در چرخه معیوب آن رها شویم.
در این مقاله، به بررسی مثلث کارپمن، ویژگی های هر نقش، و چرخه معیوب آن خواهیم پرداخت. همچنین، راهکارهایی برای رهایی از این بازی روانی و ارتقای روابط سالم ارائه خواهیم کرد.

تعریف مثلث کارپمن
مثلث کارپمن، مدلی روانشناختی برای تحلیل روابط بین فردی است که توسط استیون کارپمن، روانشناس برجسته، در دهه 1960 ارائه شد. این مدل، سه نقش اصلی را در روابط ناسالم و ناکارآمد معرفی می کند:

1. قربانی
فرد قربانی درگیر احساساتی همچون بیچارگی، ناتوانی و عدم کنترل بر زندگی، تمایل به سرزنش دیگران برای مشکلات، عدم مسئولیت پذیری و احساس نیاز به نجات توسط دیگران است.
2. ناجی
فرد ناجی شخصیتی است که تمایل به کمک و نجات دیگران، احساس مسئولیت در قبال مشکلات دیگران، عدم توجه به نیازها و خواسته های خود و احساس برتری و تسلط بر دیگران از مشخصه های بارز اوست.
3. آزاردهنده
فرد آزاردهنده شخصیت دیگر این مثلث است که تمایل به کنترل و تحقیر دیگران، سرزنش و مقصر دانستن دیگران، ایجاد احساس گناه و شرم در دیگران و عدم همدلی و سوء استفاده از قدرت از ویژگی های وی است.

حال چرخه معیوب مثلث کارپمن چگونه کار می کند؟ در واقع، افراد درگیر در مثلث کارپمن، دائما بین این سه نقش جابجا می شوند. این جابجایی، چرخه ای معیوب را ایجاد می کند که به روابط آسیب می زند:
• قربانی: به ناجی التماس کمک می کند.
• ناجی: به قربانی کمک می کند و احساس رضایت می کند.
• آزاردهنده: از وابستگی قربانی به ناجی سوء استفاده می کند.
 در نتیجه، این چرخه معیوب، مانع از حل مشکلات و ارتقای روابط می شود.

چرخه معیوب مثلث کارپمن

در مثلث کارپمن، افراد درگیر به طور مداوم بین سه نقش قربانی، ناجی و آزاردهنده جابجا می ‌شوند. این جابجایی، چرخه ‌ای معیوب را ایجاد می ‌کند که به روابط آسیب می ‌زند. مراحل چرخه معیوب عبارتند از:

1. آغاز: یک فرد در موقعیتی قرار می ‌گیرد که احساس درماندگی یا بی ‌قدرتی می‌ کند.
2. انتخاب نقش: فرد به دنبال نجات یا کنترل موقعیت است، و یکی از نقش ‌های آزارگر، قربانی، یا ناجی را انتخاب می ‌کند.
3. تعامل: فرد با توجه به نقشی که انتخاب کرده است، با دیگران تعامل می ‌کند.
4. تشدید: رفتار فرد احساسات منفی را در دیگران برمی ‌انگیزد و چرخه معیوب را تشدید می ‌کند.
5. تغییر نقش: افراد درگیر در چرخه، به طور مداوم نقش‌ های خود را عوض می‌ کنند.

حال بیایید این چرخه معیوب را از یک مثال، بیشتر بررسی کنیم:
فرض کنید یک زن (سارا) در محل کار خود مورد انتقاد شدید همکارش (مریم) قرار می‌ گیرد.
سارا: احساس قربانی بودن می‌ کند و به دنبال ناجی می ‌گردد.
مریم: نقش آزارگر را به عهده می ‌گیرد و به تحقیر سارا ادامه می ‌دهد.
همکار دیگر (علی): نقش ناجی را به عهده می‌ گیرد و از سارا در مقابل مریم دفاع می ‌کند.
در این مثال، سارا به دلیل احساس قربانی بودن، به علی وابسته می‌ شود. مریم از وابستگی سارا سوء استفاده می ‌کند و به تحقیر او ادامه می‌ دهد. علی نیز با نجات سارا، احساس رضایت می ‌کند.

نقش مثلث کارپمن در روابط
مثلث کارپمن می تواند در هر نوع رابطه ای، از جمله روابط عاطفی، خانوادگی، و کاری، شکل بگیرد. در هر یک از این روابط، نقش ‌های مثلث کارپمن به شکلی خاص خود بروز پیدا می ‌کنند. به طور مثال، در روابط عاطفی این چرخه در وابستگی ناسالم (قربانی به ناجی وابسته می ‌شود و ناجی از این وابستگی سوء استفاده می ‌کند)، حسادت (قربانی احساس می‌ کند که ناجی به شخص دیگری توجه بیشتری می ‌کند)، و کنترل گری (آزارگر سعی می ‌کند قربانی را کنترل کند) شکل می گیرد.

در روابط خانوادگی این چرخه در مسائلی همچون فرزندسالاری (والدین نقش ناجی را به عهده می ‌گیرند و از فرزندان خود بیش از حد محافظت می‌ کنند)، والدین سلطه گر (والدین نقش آزارگر را به عهده می ‌گیرند و فرزندان خود را سرزنش و تحقیر می ‌کنند)، و قربانی شدن (یکی از اعضای خانواده نقش قربانی را به عهده می ‌گیرد و از دیگران توقع کمک و توجه دارد) می توان ردپای این چرخه را مشاهده کرد.
در روابط کاری، سوء استفاده از قدرت (آزارگر از قدرت خود برای سوء استفاده از دیگران استفاده می ‌کند) یا تنبیه و سرزنش (آزارگر دیگران را به دلیل اشتباهاتشان تنبیه و سرزنش می ‌کند)، می توانند اجزای این مثلث باشند.

از پیامدهای این چرخه، می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• عدم اعتماد (به دلیل وجود نقش ‌های آزارگر و قربانی، اعتماد بین افراد از بین می ‌رود)
• عدم صمیمیت (افراد درگیر در مثلث کارپمن، از صمیمیت و نزدیکی عاطفی با یکدیگر دوری می‌ کنند)
• عدم تعهد (به دلیل عدم اعتماد و صمیمیت، تعهد در روابط سست می ‌شود)
• عدم رشد (افراد درگیر در مثلث کارپمن، به جای رشد و پیشرفت، در چرخه ‌ای معیوب گرفتار می ‌شوند)

 در هر حیطه ای که این چرخه شکل بگیرد، پیامدهای آن می تواند شامل احساسات منفی (اضطراب، افسردگی، خشم، و گناه)، کاهش عزت نفس (احساس بی ارزشی و ناتوانی)، آسیب به روابط (عدم اعتماد، صمیمیت و تعهد) و مشکلات جسمی و روحی (سردرد، مشکلات گوارشی، و بی خوابی) باشد.

راه های رهایی از مثلث کارپمن

رهایی از مثلث کارپمن و ارتقای روابط به آگاهی و تلاش نیاز دارد. در ادامه، به چند راهکار عملی برای رهایی از این چرخه معیوب اشاره می ‌کنیم:

1. آگاهی از مثلث کارپمن
اولین قدم برای رهایی از مثلث کارپمن، آگاهی از این مدل و شناخت نقش‌ های آن است. با مطالعه و بررسی منابع معتبر، می ‌توانید با ویژگی ‌ها و چرخه معیوب مثلث کارپمن آشنا شوید.
2. شناسایی نقش خود
پس از آگاهی از مثلث کارپمن، به رفتارها و احساسات خود در روابط دقت کنید. چه نقشی را در روابط خود ایفا می‌ کنید؟ قربانی، ناجی یا آزاردهنده؟
3. مسئولیت‌پذیری
به جای فرافکنی و سرزنش دیگران، مسئولیت اعمال و احساسات خود را بر عهده بگیرید.
4. ایجاد مرزهای سالم
مرزهای سالم بین خود و دیگران ایجاد کنید. اجازه ندهید دیگران از شما سوء استفاده کنند و به نیازها و خواسته ‌های خود احترام بگذارید.
5. ارتقای عزت نفس
باورهای منفی خود راجع به خودتان را به چالش بکشید و عزت نفس خود را ارتقا دهید.
6. برقراری ارتباط موثر
با دیگران به طور واضح و شفاف صحبت کنید. نیازها و خواسته‌ های خود را بیان کنید و به صحبت‌ های دیگران با دقت گوش کنید.
7. کمک گرفتن از متخصص
اگر در رهایی از مثلث کارپمن به تنهایی مشکل دارید، از یک متخصص روانشناس یا مشاور کمک بگیرید.

به علاوه، چندین راهکار جایگزین نیز وجود دارد که می توانید از آنها کمک بگیرید. در زیر، به چند نمونه از این راهکارها اشاره مختصری می کنیم:

مدل “بالغ-بالغ”: در این مدل، افراد با یکدیگر به طور مساوی و با احترام رفتار می ‌کنند.
ارتباط “من-تو”: در این نوع ارتباط، افراد بر نیازها و خواسته ‌های خود تمرکز می ‌کنند و به جای سرزنش، به دنبال راه ‌حل هستند.
تمرین “گوش دادن فعال”: با دقت به صحبت‌ های دیگران گوش کنید و بدون قضاوت آنها را درک کنید.

در نتیجه، با به کارگیری این راهکارها می ‌توانید از چرخه معیوب مثلث کارپمن رها شده و روابط سالم و صمیمی را تجربه کنید.

 جمع بندی
در این مقاله، به بررسی مثلث کارپمن، مدلی روانشناختی برای تحلیل روابط بین فردی، پرداختیم. مثلث کارپمن شامل سه نقش قربانی، ناجی و آزاردهنده است. افراد درگیر در این مدل، در چرخه‌ ای معیوب بین این نقش ‌ها جابجا می ‌شوند که به روابط آسیب می ‌زند. چرخه معیوب مثلث کارپمن، منجر به احساسات منفی، کاهش عزت نفس، آسیب به روابط و مشکلات جسمی و روحی می ‌شود. همچنین، متوجه شدیم که مثلث کارپمن می ‌تواند در هر نوع رابطه ‌ای، از جمله روابط عاطفی، خانوادگی، و کاری، شکل بگیرد.
برای رهایی از مثلث کارپمن و ارتقای روابط، لازم است که آگاهی خود را از این مدل افزایش دهیم، نقش خود را در روابط شناسایی کنیم، مسئولیت ‌پذیری را به عهده بگیریم، و از راهکارهای جایگزین مانند مدل “بالغ-بالغ” و ارتباط “من-تو” استفاده کنیم. با رهایی از مثلث کارپمن و ارتقای روابط، می ‌توانیم به صمیمیت، اعتماد و تعهد در روابط خود دست پیدا کنیم. همچنین، با به کارگیری آموخته ‌های این مقاله، می ‌توانید گامی مثبت در جهت ارتقای روابط خود بردارید.